Tranen. Je hebt ze in vele soorten en maten. Vreugdetranen, tranen van verdriet, tranen van opluchting, tranen van ontroering, tranen van het lachen, tranen van de pijn, tranen met tuiten, krokodillentranen. Als je iets langer stil staat bij het fenomeen traan, rijzen er vanzelf talloze vragen. Hoe ontstaan ze eigenlijk? Welk nut hebben ze? Is een traan die gehuild wordt bij een uitvaart anders dan de traan die over de wang rolt van de vader van een pasgeboren baby? Waarom huilt de ene persoon vaak en de andere niet of nauwelijks?
Poel des verderfs
Het internet is naast een poel des verderfs ook een onuitputtelijke bron van informatie en geeft op veel van dit soort – en nog veel meer – vragen antwoord. Ik was bijvoorbeeld nieuwsgierig of er iets te zeggen valt over tranen in relatie tot kanker dan wel hersenletsel en dan bedoel ik vooral of er een medisch verband bestaat, want dat rondom kanker en hersenletsel de nodige tranen vloeien, lijkt me evident. Geloof het of niet, dat kan. Het zijn de hersenen die ook bij huilen een rol spelen. En dus verandert er van alles wanneer die hersenen door welke oorzaak dan ook gedwarsboomd worden in hun functioneren.
Prins Pils
De traan die in ons land waarschijnlijk de meeste bekendheid geniet, is die van onze huidige koningin Màxima. Bij haar rolde op 2 februari 2002 een mooi, camerageniek exemplaar over haar wang tijdens de kerkelijke inzegening van het huwelijk tussen haar en voormalig ‘Prins Pils’ Willem-Alexander in de Nieuwe Kerk in Amsterdam. Terwijl bandoneonist Carel Kraayenhof zijn vertolking van Adiós Nonino ten gehore bracht kon Máxima – destijds nog prinses, dus een salarisschaaltje lager ingedeeld – het niet langer droog houden.
Oscarwaardig
De ontsnapte traan werd precies op het moment suprême gevangen door de attente regie. Daardoor was de ganse natie er getuige van dat de geboren Argentijnse zich ofwel plots realiseerde dat zij de rest van haar leven vast zat aan ons koude kikkerland en die malle, mollige verschijning naast haar ofwel dat zij zich er bewust van werd dat haar plan om de rest van haar leven niet meer te hoeven te werken, was geslaagd. Kortom, of het een traan van verdriet was of eentje van vreugde, we zullen het nooit weten zoals zoveel gedachten van de leden van ons vorstenhuis over ons, de onderdanen, een ‘black box’ zullen blijven. Hoewel ik haar tegenwoordig ‘oscarwaardig’ empathie en betrokkenheid zie acteren bij rampen en de meest uiteenlopende gelegenheden, geloof ik oprecht dat op deze dag in deze situatie bij haar geen krokodillentranen vloeiden.
Messias
Nee, voor ‘echte’ krokodillentranen moet je bij een andere Argentijn zijn. Lionel Messi, door sommige gezien als een Messias, maar bovenal vele malen multimiljonair, omdat hij toevallig wat meer met een bal kan dan de meeste mensen, huilde tranen met tuiten toen hij op zondag 8 augustus 2021 tijdens een persconferentie bekend maakte dat hij niet langer bij zijn zo intens geliefde FC Barcelona kon blijven voetballen, op grond van de regelgeving van La Liga, de koepelorganisatie van het Spaanse profvoetbal.
4,36 euro per seconde
Het salaris van Messi de laatste vier jaar bedroeg – zo bleek na het ‘uitlekken’ van zijn contract – exclusief bonussen en reclame-inkomsten pakweg 138 miljoen euro per jaar, omgerekend 4,36 euro per seconde . Dat werd – niet ten onrechte – door de voetbalbond ietwat te hoog bevonden voor een speler van een club die op dat moment nog een schuld had openstaan van 266 miljoen euro bij banken en nog 164 miljoen euro aan salarissen moest uitbetalen. Hierdoor kon de arme Messi, die in zak en as leek te zitten, geen nieuw contract worden aangeboden. Enkele dagen later echter hadden de tranen en droefenis van de voetbalster plaats gemaakt voor een gulle lach op het gelaat toen hij zich vol trots presenteerde aan de fans van zijn nieuwe club Paris St. Germain. Naar verluidt ‘verdient’ hij daar overigens ‘slechts’ 40 miljoen euro per jaar…
Dramaking
Iemand anders die we vaak in tranen zien en waarbij we ons dan afvragen wat we ermee moeten, is mijn grote vriend en dramaking Gordon. Als er weer eens een huwelijksbootje nog voordat het te water is gelaten, op de klippen is gevaren, zoals recent gebeurde na zijn verloving met zijn laatste liefde Gavin, kan hij volgens eigen zeggen niet stoppen met huilen. Totdat hij een paar dagen later weer schaterend om een scheet bij een of ander onnozel programma bij de commerciële omroep zijn opwachting maakt.
Charlie Chaplin
Kijk, als je dan verdriet veinst, doe het dan goed, met humor en stijlvol zoals Charlie Chaplin. In de film ‘The Idle Class’ wordt een rijke heer – gespeeld door Chaplin die in de film daarnaast ook nog als de welbekende zwerver te zien is – verlaten door zijn vrouw vanwege zijn drankgebruik. Door dit nieuws raakt hij overmand door verdriet wat ogenschijnlijk leidt tot Gordonachtige taferelen. Of toch niet? Kijk hier voor het antwoord op die vraag.
Wenende Madonna
Nu we het toch over namaaktranen hebben. Vorig weekend zagen mijn lief en ik in de bioscoop de film ‘De man uit Rome’, gebaseerd op het waargebeurde verhaal over het ‘huilende’ Mariabeeld, waardoor de Brunssumse wijk Egge in 1995 in een bedevaartsoord veranderde. Pelgrims en gelovigen trokken destijds massaal naar de woning waar het wonder zich zou hebben voltrokken om een glimp op te vangen van het beeld. Niet iedereen kon destijds de drukte rond het mirakel van de wenende Madonna waarderen. Er waren ook tegenstanders die het wonder niet geloofden. Zo werd onder meer een ruit ingegooid en moest de politie eraan te pas komen. Uit onderzoek bleek uiteindelijk dat het beeldje geen bloed huilde, maar gesmolten hars of was.
Waanzin van het geloof
In de film van regisseur Jaap van Heusden wordt de Italiaanse onderzoekspriester Filippo – geloof het of niet, de functie bestaat echt – door het Vaticaan naar Limburg gezonden om onderzoek te doen naar het huilende beeld. Hij is vastbesloten om aan te tonen dat het huilende beeld een verzinsel is. Tijdens zijn zoektocht stuit hij op een getraumatiseerde gemeenschap die zich vastklampt aan het wonder en volgens eigen zeggen het recht heeft om te geloven in iets dat onomstotelijk niet waar is. Alsmede het recht om dat onvoorwaardelijke geloof met geweld te verdedigen. ‘De man uit Rome’ toont ons de waanzin van het geloof en het geloof in de waanzin.
Over namaaktranen en krokodillentranen valt nog veel meer te vertellen. Er zijn namelijk ook ‘echte’ kunsttranen. Ik kan het weten, want ik gebruik ze, sinds mijn operatie, als medicijn. Bij uitdroging en beschadiging maken de traanklieren traanvocht aan. Door te knipperen verdelen de oogleden dit traanvocht over het oogoppervlak. Als het oog onvoldoende wordt bevochtigd, krijg je last van een brandend pijnlijk gevoel en ga je ook wazig zien. Van dat laatste had ik vooral kort na mijn operatie veel last.
Door die droogte kan het hoornvlies beschadigd raken en gaan ontsteken. Gek genoeg kan je oog flink gaan tranen als je last hebt van droge ogen. Dat heeft vaak te maken met de kwaliteit van het traanvocht. Ook kunnen de traanwegen verstopt raken. In de volksmond spreken we dan van een ‘verstopte traanbuis’. Tijdens mijn operatie is het gebied in mijn hersenen dat een rol speelt bij de traanregulatie aangetast. Daardoor had – en heb ik soms nog steeds – last van een tranend (feitelijk dus droog) en soms rood linkeroog. Daarnaast sloot mijn ooglid kort na de operatie niet meer goed. Met een zalfje of druppels, die het oog vochtig maken en dus kunsttranen worden genoemd, kan dit euvel worden verholpen.
Naast te droge ogen kan je ook last hebben van overmatig tranende ogen. Deze komen vaak voor bij een verkoudheid of een allergie als hooikoorts. Ook stof, rook, koude wind of zonlicht kunnen de ogen aanzetten tot het maken van meer traanvocht en dat zorgt voor tranende ogen. Als er meer tranen worden gemaakt dan er weg kunnen lopen via de traanwegen, rollen de tranen dan op een gegeven moment vanzelf over je wangen. Vaak is de oorzaak onschuldig. Het vermijden van stoffige of rokerige ruimtes of het aanpakken van de allergie kan helpen.
Door het voorgaande is al enigszins duidelijk geworden dat tranen ook hun nut en hun functie hebben. Tranen worden gemaakt in de traanklier boven het oog. Ze bestaan uit traanvocht en houden het oog vochtig, hun belangrijkste taak. Overmatig oogvocht – wanneer meer tranen worden geproduceerd dan via de traanwegen worden afgevoerd – ontstaat vaak bij hevige emotie en is een van de belangrijkste symptomen van huilen.
Er worden drie soorten tranen onderscheiden. Basale tranen houden je ogen vochtig. Deze tranen komen en gaan aan de lopende band. Ze worden zoals eerder aangegeven gefabriceerd om de beide ogen vochtig te houden. Reflextranen spoelen je ogen schoon, bijvoorbeeld bij irritatie door hooikoorts of bij het snijden van een ui. Emotionele tranen ten slotte hebben een psychische oorzaak.
Wat betreft laatstgenoemde categorie: hoewel soms wordt beweerd dat dieren ook kunnen huilen, heeft de mens het monopolie op emotionele tranen. Deze hebben voor de mens een sociale functie. Als je huilt, kunnen anderen immers zien dat er iets met je aan de hand is en zullen ze je sneller troosten. Sommigen – voor kleine kinderen is het een veelbeproefde strategie – maken gretig gebruik van dit gegeven. Of huilen gezond is? Daar bestaat nog geen sluitend antwoord op. Uit onderzoek blijkt dat huilen an sich niet oplucht. Huilen zou wel op een indirecte manier goed voor je zijn, want als je huilt, word je getroost en krijg je sociale steun. Daar knap je van op. In je eentje huilen heeft dus eigenlijk niet zoveel zin…
Misschien hadden sommigen het verwacht; er zijn grote verschillen tussen mannen en vrouwen als het om huilen gaat. Jongens huilen bijvoorbeeld meer dan meisjes, maar later draait dat helemaal om. Volwassen vrouwen huilen gemiddeld zo’n 20 tot 50 keer per jaar, terwijl volwassen mannen dat maar 5 tot 20 keer doen. Een van de verklaringen hiervoor is dat het vrouwelijk hormoon prolactine drempelverlagend werkt om te huilen, terwijl het mannelijk hormoon testosteron de drempel om te huilen juist hoger maakt. Het kan natuurlijk ook komen doordat vrouwen – als we even traditioneel denken – meer emotionele situaties meemaken, bijvoorbeeld omdat zij naar een ‘huilfilm’ kijken, terwijl de man eerder gaat sporten. De aanwezigheid van prolactine zou ook de zogenaamde ‘kraamtranen’ verklaren: na de bevalling hebben vrouwen grote hoeveelheden prolactine in hun bloed. Een inmiddels achterhaalde reden kan ook zijn dat een man niet mag huilen volgens de (vroeger) geldende maatschappelijke normen. Niet als een ander het ziet in ieder geval, volgens Jacques Herb.
Anyway, volgens een grove berekening huilen vrouwen gemiddeld 16 maanden van hun leven (bij een bereikte leeftijd van 78 jaar), dat is zo’n 12.000 uur. Een huilbui van een vrouw duurt gemiddeld 6 minuten, die van een man slechts 2 tot 4 minuten. Tja, we zijn nu eenmaal wat korter van stof, ook op dit vlak blijkbaar. …
Of huilen op sommige plekken vaker gebeurt dan op andere is nooit onderzocht. Zeker is wel dat in de keuken heel wat wordt afgejankt. Dat heeft overigens vaak niets met emoties te maken, de veroorzaker is in de meeste gevallen een ui. Waarom huilen we wel bij het snijden van een ui en niet bij het schillen van bijvoorbeeld een appel? Dat komt omdat het bij het snijden van een ui het gas synpropaanthial-S-oxide vrijkomt. Zodra dit gas in contact komt met je ogen ontstaat er een zwavelzuurverbinding en hierdoor raken je ogen geïrriteerd en dat leidt weer tot een verhoogde traanproductie.
Huilen. Het is en blijft een vreemd verschijnsel. Tranen. Het zijn en blijven vreemde dingen. Die zich soms ook vreemd gedragen. Ik wist bijvoorbeeld niet dat huilen van blijdschap begint met een traan uit het rechteroog, terwijl huilen van verdriet begint met een traan uit het linkeroog. En waarom komen er soms tranen als je geeuwt? Dat komt, omdat bij gapen je ogen worden dichtgedrukt doordat je zoveel mogelijk zuurstof naar binnen ademt. Dit zet druk op de traanbuizen en daardoor wordt er traanvocht geproduceerd dat naar buiten komt in de vorm van tranen. Het is maar dat je het weet…
In de Nederlandse taal komt huilen in diverse gezegden en spreekwoorden voor. Soms staat het huilen je nader dan het lachen. Dat is zeker zo als dat wat je doet ook nog eens huilen met de pet op is. En als twee ruilen, is het ook meestal huilen. En iets wat de klagende Nederlander tegenwoordig steeds vaker doet – en het kan ook weer – is huilen met de wolven in het bos. Daarnaast zijn er nog de nodige synoniemen voor huilen. Met elk hun eigen nuance. Grienen is iets anders dan janken, brullen of blėren. Een peuter jengelt, terwijl een bejaarde snikt. Persoonlijk – geen idee of ik het wel eens gedaan heb – vind ik het mooi als mensen schreien of – dat is mijn absoute favoriet – wenen.
Tranen vormen ook een onuitputtelijke inspiratiebron voor kunstenaars en creatievelingen. De traan vormt een rode draad in tal van muziekstukken, schilderijen, teksten, et cetera. In sommige gevallen, maar het kan ook zonder een hoofdrol voor de waterlanders, weten deze creaties dan ook weer tranen te trekken bij kijker of luisteraar. Een ontroerend voorbeeld is het nummers ‘Tears in Heaven’ van gitaarvirtuoos Eric Clapton, geschreven naar aanleiding van de dood van Claptons vierjarige zoon Conor. Ruim 32 jaar geleden kwam hij om het leven na een val uit het raam op de 53e verdieping van een appartement in New York City. Om zijn verdriet te verwerken, schreef Clapton, samen met Wil Jennings, ‘Tears in Heaven’. Het is met circa 2,8 miljoen verkochte exemplaren de best verkochte single van de Britse gitarist in de Verenigde Staten. Ik ben erg gecharmeerde van deze live versie, hemelse tranen met een reggaesausje.
Ik geloof niet dat mijn huilpatroon na mijn diagnose wezenlijk veranderd is. Natuurlijk heb ik in de laatste 1,5 jaar wel eens gehuild om mijn situatie, maar het aantal keren is op de vingers van twee handen te tellen. Vaker huilde ik – net als vroeger trouwens – om een zoveelste hereniging in het tv programma ‘Spoorloos’, een droevig slot van een film of wanneer het om (het verdriet van) mijn dierbaren gaat. Op dat vlak lijkt mijn tumortje dus weinig invloed op mij uit te oefenen.
De pijnlijkste traan vind ik persoonlijk de traan die niet gehuild wordt, de onzichtbare traan. Want dan gaat het meestal om stil verdriet, het verdriet dat niemand ziet. Een snik die niemand snapt. Wanneer alles in het leven weer gewoon verder gaat, vrijwel alle medeleven is uitgestorven, terwijl jij nog aan het rouwen bent. En rouwen, tja, dat kan zomaar een leven lang duren. Nergens staat immers geschreven dat aan rouw een eind moet komen. Het is bijvoorbeeld het verdriet om het verlies van iemand waarvan je houdt. Mijn grote lieve kleine broertje, mijn moeder, mijn vader, mijn beste maatje. Ik mis ze nog elke dag, maar ik kan niet meer om huilen om hun dood. Mijn tranendal is opgedroogd. In plaats daarvan draag ik enkele littekens met me mee, die elke dag – soms op de meest onverwachte momenten – ‘schuren’. Een stiekeme schreeuw van onmacht die niemand hoort, die opgaat in de stilte. Ja, stil verdriet is het ergste wat er is…