Morgen is het weer zover: ‘Blue Monday.’ De meest deprimerende dag van het jaar, zegt men. Via kranten, tijdschriften en vooral social media wordt wereldwijd aandacht geschonken aan dit fenomeen inclusief tips om te voorkomen dat de neerslachtigheid van deze dag als een deken over je heen valt.

Deken van somberheid
Alsof daar iets mis mee zou zijn. Alsof je altijd maar positief zou moeten zijn. Alsof je altijd maar moet stralen en je problemen moet weg lachen of – nog erger – moet ‘omdenken.’ Zelfs wanneer je zwaar in de shit zit. Nee, negatief zijn, je down voelen. Het mag best af en toe vind ik. Daarom omarm ik ‘Blue Monday’. Ik ben niet bang voor blauw en kruip diep onder die deken van somberheid als hij bij toeval over me heen valt. En dinsdag zien we wel weer hoe ik wakker word…

Donkere dagen
‘Blue Monday’ is in het leven geroepen door de Britse psycholoog Cliff Arnall. Hij bedacht in 2005 een – naar eigen zeggen – wetenschappelijk verantwoorde formule waaruit zou blijken dat de derde of de laatste maandag van januari de dag is waarop de meeste mensen zich treurig, neerslachtig of weemoedig voelen. Dit zou te maken hebben met het feit dat goede voornemens mislukt zijn en de vakanties ver weg lijken. Daarnaast zijn de dagen nog donker en is de maandag voor veel mensen de eerste dag van de werkweek. Arnall werd in academische kringen overladen met kritiek, maar desondanks wijden veel grote kranten en andere media jaarlijks kritiekloos aandacht aan het fenomeen.

Feeling blue
De term is afgeleid van het Engelse begrip “feeling blue” (neerslachtig, somber, down of depri zijn). De kleur blauw had vroeger in de zeilscheepvaart met rouw te maken. Als een schip zijn kapitein of officier verloor, dan verfde de bemanning rondom het schip een blauwe band. Deze band (en een blauwe vlag) lieten bij thuiskomst duidelijk zien dat men de “blues” had, in de rouw was.

Slavenmuziek
Blues muziek gaat ook vrijwel altijd over misėre. “Life is hard“. Het is een muziekstijl die zijn oorsprong vindt in de muziek die slaven uit Afrika in het zuiden van de Verenigde Staten maakten. De blues vertelt over het leven van alledag en tja, het bestaan van een slaaf was natuurlijk niet best. De nadruk ligt dan ook op negatieve gebeurtenissen. Door het zingen van de blues hoopte men troost voor deze problemen te vinden, naast de kracht om er weer bovenop te geraken. Wie werkelijk van blues muziek houdt, weet als geen ander: er is niks mis met een negatief geluid.

Inspiratie uit de goot
Ook schrijvers halen soms hun inspiratie uit de goot. Charles Bukowski bijvoorbeeld was een Amerikaanse schrijver wiens jeugd werd gekenmerkt door armoede en tegenslagen. Zijn vader was vaak werkloos en reageerde zich af op zijn echtgenote en zoon. Tijdens zijn leven combineerde Bukowski het schrijven, waarbij hij zich vaak liet inspireren door autobiografische ervaringen, met drankzucht en baantjes die hem geen enkele voldoening schonken. Hij zwierf door de Verenigde Staten, woonde in goedkope pensions en zat korte tijd in de cel wegens dronkenschap en daarna ook nog in een psychiatrische inrichting.

Diep ongelukkig
Je hoeft niet empathisch met een hoofdletter E te zijn om te kunnen invoelen dat mensen in mijn (of een soortgelijke) situatie zich ook soms diep ongelukkig, intens verdrietig, onbedwingbaar woest en/of hulpeloos onmachtig voelen, allemaal vormen waarin het tegenovergestelde van positivisme zich kan manifesteren.

Tjakka!
In onze (westerse) maatschappij wordt positief zijn, positief denken echter vaak gezien als de norm, het enige juiste in tijden van tegenspoed. Emile Ratelband was en is een charlatan die (kwetsbare) mensen met veel gevoel voor drama een (te) positief en vaak onrealistisch beeld voorschotelt, onderwijl ‘tjakka!’ roepend en over hete kolen lopend. Desondanks zijn er mensen die in zijn praktijken (blijven) ‘geloven’. Zelfs nu zijn er nog altijd (grote) bedrijven die de man tegen een riante vergoeding uitnodigen voor een peptalk.

Omdenken
De hedendaagse versie van – tegen beter weten in – altijd alles maar van de positieve kant blijven zien, is het commerciële circus dat is gecreëerd rondom het zogenaamde ‘omdenken’. Met onder andere boeken, podcasts, scheurkalenders, lezingen en theatervoorstellingen wil oprichter en ‘omdenkgoeroe’ Berthold Gunster mensen doen geloven dat alles ‘maakbaar’ is. “Omdenken is een manier van denken en doen, waarmee je van een probleem een mogelijkheid maakt.” Zo verkoopt de man op internet zijn gedachtengoed, niets meer dan een variant op de uit Amerika overgewaaide onzin theorieën van (meestal) inmiddels vermogende mannen die zich bezighouden met de lucratieve handel in positiviteit.

Half lege glazen
Terwijl de realiteit is dat juist niet elk probleem een ‘uitdaging’ is, maar soms ook gewoon een probleem. Net zoals er soms geen sprake is van een ‘verbeterpunt‘, maar gewoon van een fout. Laten we het beestje gewoon bij de naam noemen. De oplossing van een serieus of levensgroot probleem is niet om net te doen alsof het er niet is en/of het te verpakken in positiviteit. Sommige glazen zijn nu eenmaal niet half vol, maar wel degelijk half leeg.

De kunst van ongelukkig zijn
Nee, dan luister ik liever naar Dirk de Wachter, de bekende Vlaamse psychiater die al tijden een lans breekt voor ‘de kunst om ongelukkig te zijn’, zoals ook de titel van één van zijn boeken luidt. Enige tijd geleden volgde ik een online lezing van hem. Daarin vroeg hij zich onder meer af hoe het kan dat hij het steeds drukker krijgt, terwijl in België en Nederland (zijn werkterrein) een grote meerderheid van de bevolking beweert gelukkig te zijn.

Obsessie
Volgens De Wachter heeft dat grotendeels te maken met het feit dat veel mensen geobsedeerd zijn in hun streven naar geluk. En daar hoort ook bij dat alles zo positief mogelijk moeten worden beleefd. Terwijl de werkelijkheid is, dat niet alles positief is of verloopt in het leven. Ieder mens krijgt vroeg of laat te maken met tegenslag. En we maken het allemaal nog erger door te denken dat we dat kunnen voorkomen door een positieve draai aan een negatieve gebeurtenis te geven. In onze (westerse) ‘mooi weer maatschappij’ wordt de illusie van geluk nog verder versterkt door het massale gebruik van social media zoals Facebook en Instagram waar het iedereen voor de wind lijkt te gaan.

Vertroostingen
Geluk is mooi om na te streven, maar niet maakbaar, dus accepteer van tijd tot tijd tegenslag. Je mag af en toe huilen, vloeken, boos zijn, in de put zitten. Maak daar geen probleem van. Dat is feitelijk wat Dirk de Wachter zegt. Dan hoeven veel mensen ook niet meer naar de psychiater. Mensen kunnen elkaar helpen door elkaar tot troost te zijn. Een glimlach van een vreemde, een onverwacht telefoontje van een kennis, even een hand op je schouder. Het zijn de kleine dingen die het doen.

Kankerpatiënt
De Wachter predikt dit al jaren, maar ondervindt het nu ook aan den lijve. Sinds vorig jaar weet hij dat hij ongeneeslijk ziek is; hij lijdt aan kanker met uitzaaiingen. De kans dat hij over vijf jaar nog leeft, is ongeveer 40%. Hij zit echter niet bij de pakken neer, wil het liefst nog lang leven, maar is ook dankbaar als zijn leven binnenkort eindigt. Dankbaar voor het leven dat hij geleid heeft, dankbaar voor alle dierbare mensen om hem heen, dankbaar voor de ‘vertroostingen’ – zijn laatste gelijknamige boek beschrijft hoe hij omgaat met zijn ziekte – die hem nu ten deel vallen en dankbaar voor de troost die hij door zijn werk, presentaties en opvattingen anderen kan bieden. En bij dat alles hoort van tijd tot tijd ook misère, woede en verdriet.

Vlaamse tongval
Dirk de Wachter inspireert ook mij met zijn ideeën en ik vind het een genot om te beluisteren hoe hij deze met zijn heerlijk Vlaamse tongval verkondigt. Ik blijf – in een soortgelijke situatie als de zijne- overwegend positief, maar word me er ook meer en meer van bewust dat dat niet altijd hoeft. Mijn ergotherapeut zei het eerder al: “Ga leven, geniet zoveel mogelijk van wat je kan, maar weet dat je af en toe ook een klotedag hebt, misschien wel een kloteweek.” Zo is het maar net! Mocht ik morgen zo’n dag hebben, dan ga ik volop ‘genieten’ van mijn ontevredenheid. Lekker vloeken, somberen, janken. En als ik vaker zo’n bui heb, koester ik hem ook. Ten slotte duurt zo’n stemming bij mij over het algemeen maar een ‘ blauwe maandag’…